گذار از سنت به صنعت؛ نساجی ایران در دوران معاصر

گذار از سنت به صنعت؛ نساجی ایران در دوران معاصر

صنعت نساجی ایران ریشه‌ای چند هزارساله دارد؛ از پارچه‌های بافته‌شده در تمدن ایلام گرفته تا شکوه زربافت‌ها و ترمه‌های صفوی، نساجی همواره بخشی جدایی‌ناپذیر از فرهنگ، اقتصاد و هویت ایرانی بوده است. اما آنچه این صنعت را از یک هنر سنتی به یکی از ارکان اقتصاد صنعتی کشور بدل کرد، تحولی بود که در دوران معاصر، به‌ویژه از دوره پهلوی اول آغاز شد.

آغاز نوسازی با ورود ماشین‌آلات

در دهه ۱۳۰۰ خورشیدی، با حمایت دولت و ورود ماشین‌آلات نساجی از اروپا، نخستین گام‌های صنعتی‌سازی این حوزه برداشته شد. کارخانه‌هایی مانند “نساجی چیت‌سازی تهران”، “نساجی مازندران” و “بافنا” در اصفهان، نشانگر گذار از تولید دستی به تولید انبوه بودند. این روند، هم‌زمان با توسعه راه‌آهن و گسترش ارتباطات تجاری، شتاب بیشتری گرفت.

اوج‌گیری صنعت در دهه‌های ۴۰ و ۵۰

در دهه‌های ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰، صنعت نساجی به یکی از بزرگ‌ترین صنایع کشور بدل شد و سهم بالایی از اشتغال و تولید ملی را به خود اختصاص داد. کارخانه‌های بزرگی در شهرهای اصفهان، یزد، کاشان، سمنان و مشهد تأسیس شدند و نساجی به‌عنوان ستون فقرات اقتصاد تولیدی غیرنفتی ایران شناخته می‌شد. در این دوران، دانش فنی، آموزش تخصصی و جذب سرمایه خارجی نیز نقش پررنگ‌تری یافت.

چالش‌های پس از انقلاب و دوران جنگ

با وقوع انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی، بسیاری از واحدهای صنعتی با مشکلاتی چون کمبود مواد اولیه، فرسودگی تجهیزات و اختلال در زنجیره تأمین مواجه شدند. اگرچه برخی کارخانه‌ها به فعالیت خود ادامه دادند، اما عدم سرمایه‌گذاری کافی و نوسازی تکنولوژی باعث افت بهره‌وری و کیفیت شد.

دوران خصوصی‌سازی و آزادسازی اقتصادی

در دهه ۱۳۷۰ و با آغاز سیاست‌های خصوصی‌سازی، بخشی از واحدهای دولتی واگذار شدند. این اقدام با وجود برخی موفقیت‌ها، برای بسیاری از تولیدکنندگان به معنای رقابت سخت‌تر با واردات بی‌رویه پارچه‌های ارزان‌قیمت بود. نساجی ایران وارد مرحله‌ای شد که بقای آن نیازمند نوآوری، به‌روزرسانی ماشین‌آلات و اصلاح ساختارهای مدیریتی بود.

وضعیت کنونی و مسیر آینده

امروزه صنعت نساجی ایران، با وجود چالش‌هایی چون رقابت شدید با تولیدکنندگان آسیای جنوب شرقی، نوسانات نرخ ارز و تحریم‌های اقتصادی، همچنان یکی از صنایع با ظرفیت بالای اشتغال و صادرات است. توسعه برندهای داخلی، ورود به بازارهای صادراتی خاص، تولید پارچه‌های تکنولوژیک و افزایش بهره‌وری، مسیری است که آینده این صنعت را رقم خواهد زد.

نتیجه‌گیری

گذار نساجی ایران از سنت به صنعت، داستانی از تلاش، سازگاری و چالش‌های مستمر است. آینده این صنعت وابسته به نوسازی ساختارها، سرمایه‌گذاری در فناوری‌های جدید و حمایت هدفمند از تولید ملی خواهد بود. شرکت‌هایی مانند آذراران، با تلفیق دانش بومی و استانداردهای جهانی، می‌توانند پرچم‌داران این تحول باشند.